Таърихи чой ва Чойхона!

Чой ва чойхона ҳамбастагии таърихӣ ва фарҳангии қавӣ дошта, дар бисёр кишварҳо, махсусан дар Осиёи Марказӣ, Ховари Миёна, Ҳинду Чин ва Туркия, чойхонаҳо ҷойҳое мебошанд, ки мардум барои нӯшидани чой, суҳбат кардан, истироҳат ва ҳатто муҳокимаи масъалаҳои иҷтимоӣ ва фарҳангӣ ҷамъ меоянд. Чойхонаҳо анъанавӣ маконҳои ҷамъиятӣ ба ҳисоб мераванд, ки дар онҳо фарҳанги чойнӯшӣ реша давонда, ҳамчун як рукни муҳими ҳаёти иҷтимоӣ нақш мебозад. Масалан, дар Тоҷикистон ва Ӯзбекистон, чойхонаҳо ҷойи маъмули вохӯрии дӯстону хешовандон ва ҳатто муҳит барои музокироти корӣ мебошанд. Чой таърихи хеле қадимӣ дошта, зиёда аз 5000 сол пеш пайдо шудааст. Аввалин маротиба он дар Чин кашф шуда, сипас ба дигар кишварҳои ҷаҳон паҳн гардидаст. Имрӯз чой яке аз маъмултарин нӯшокиҳо дар ҷаҳон мебошад Чойхонаҳо таърихи хеле қадимӣ доранд ва пайдоиши онҳо ба фарҳанг ва анъанаҳои мардумони Осиё, махсусан Чин, Эрон, Ҳиндустон, Осиёи Марказӣ ва Шарқи Наздик вобаста аст. Аввалин чойхонаҳо дар Чин ба вуҷуд омада, ҳамчун ҷойҳои ҷамъомад, муҳокимаи масъалаҳои муҳим ва истироҳати мардум маъруф гардиданд. Дар Осиёи Марказӣ ва Эрон, чойхонаҳо на танҳо маконе барои нӯшидани чой, балки ҷои мулоқоти мардуми маҳаллӣ, баҳсу гуфтугӯ, нақл кардани ҳикояҳо ва шунидани мусиқӣ буданд. Дар асрҳои миёна, дар шаҳрҳои муҳим ба монанди Самарқанд, Бухоро, Ҳирот ва Теҳрон чойхонаҳо ҳамчун марказҳои фарҳангӣ нақши муҳим доштанд.Чойхонаҳо на танҳо макони нӯшидани чой, балки як қисми муҳими анъана ва тарзи ҳаёти мардумон мебошанд. Ба ҳамагон маълум аст, ки тоҷикон аз азал ба меҳмонону мусофирон, роҳгузарон эҳтироми хоса дошта ба онҳо бо самимияту меҳрубони муносибат мекарданд. Ќадри меҳмонро боло дониста тамоми анвои хурокаи хушмазаи худро бо як пиёла чой ба меҳмон пешкаш мекарданд ва то имрўз ин анъанаи неки хешро нигоҳ медоранд. Сохти чойхонаҳо анъанавӣ ва муосир мешаванд, то ки ҳам фазои гарм ва роҳатро барои мизоҷон фароҳам орад ва ҳам ба талаботи замон ҷавобгӯ бошад. Фарқи сохти чойхонаҳо аз меҳмонхона ва тарабхонаҳо дар он мебошад ки бештари чойхонаҳо бо нақшу нигор ва кандакори оро дода мешаванд ки ин аз таърихи бойи мардуми тоҷик дарак медиҳад. Дар замони соҳибистиќлолии кишвар бунёди чойхонаҳои сохташон ҷавобгў ба талоботи замони муосир ба маротиб дар шаҳри Душанбе ва дигар шаҳру навоҳи ҳатто ноҳияҳои дурдаст афзуд, ки ин аз таваҷҷуҳи ҳукумату давлат ба соҳаи сайёҳи ва анъанаи деринаи тоҳикон ки ин меҳмоннавози аст дарак медиҳад. Хизматрасони дар чойхонаҳо яке аз фаъолиятҳои муҳим буда барои хубу бенуқсон иҷро кардани он имкон дорад шумораи мизоҷону муштариён то рафт бештар гардад. Агар хизматрасони ба талоботи сайёҳон ва меҳмонон ҷавобгу набошад, эҳтиёҷоти онҳоро бароварда карда натавонад, сафи муштариён кам мегардад ва ин дорамаднокиро мекоҳонад. Дар чойхона шахсе, ки ба сайёҳон ва меҳмонон хизмат мерасонад, бояд дорои малакаи забондонӣ, одобу муоширати хуб, донишу таҷриба дар бораи чойхонадорӣ ва фарҳанги хизматрасонӣ дар он, мулмилаи дӯстона ва ғ. Ҳамчунин барои фароҳам овардани муҳити гарму самими дар чойхона ва маърифати маҳаллӣ – агар сайёҳон дар бораи таърихи минтақа, таомҳои маҳаллӣ ва анъанаҳо пурсанд, тавонад ҷавобҳои муфид диҳад. Фаъолияти густурда ва назаррасро дар чойхонаҳо аслан мутахассисоне иҷро мекунанд, ки аз нозукуии ин пеша бархурдоранд. Хушбахтона айни замон дар 20 муассисаи таълимии ҷумҳурӣ мутахассисони соҳаи сайёҳӣ ва хизматрасонӣ омода карда мешаванд. Вале мусоҳиби мо аз он изҳори нигарони мекунад, ки имрўз на ҳама чойхонаву мемонхонаҳо бо кадрҳои болайќату кордон таъминанд. Чойхонаҳои қадимӣ ва чойхонаҳои муосир чанд фарқияти муҳим доранд, ки ба услуб, вазифа ва муҳити онҳо таъсир мерасонанд. Чойхонаҳои қадимӣ одатан бо услуби суннатӣ сохта шуда биноҳои гилин ё чубӣ, бо суффаҳо, гулдонҳо ва қолинҳои шарқӣ оро дода мешуданд. Қаблан, дар чойхонаҳо бештар навъҳои маҳаллии чой, махсусан чойи сабз ё сиёҳ бо шакар, ҳалво ё мева пешниҳод мешуд. Ҳамчунин, нӯшидани чой бо расму одатҳои хос сурат мегирифт. Чойхонаҳои ҳозира бештар бо тарзи муосир тарҳрезӣ шудаанд, бо мизу курсӣ, равшании зебо ва ҳатто ороиши муосир. Дар чойхонаҳо бағайр аз чойнуши бояд хурокҳои милли пешниҳоди мизоҷон ва сайёҳон гардад, зеро ин макон бо як чанд хусусиятҳои хоси худ аз тарабхона ва дигар маконҳои дилхуши фарқ мекунад. Фарҳанг ва расму оини тоҷикона дар чойхонаҳо на танҳо дар ҳангоми хӯрокхӯрӣ, балки дар тарзи муошират, ороиши дохилӣ ва муносибати меҳмоннавозӣ низ инъикос меёбад. Барои риояи дурусти онҳо, метавон якчанд нуқтаро мади назар гирифт. Ороиши чойхона бо унсурҳои миллӣ, аз қабили истифодаи қолинҳо, кӯрпачаҳо ва болиштҳои тоҷикӣ бо нақшу нигори анъанавӣ. Зарфҳои миллӣ, ба мисли пиёлаҳои гулкорӣ, чойникҳои ранга ва табақҳои чӯбин. Суратҳо ё санъати тасвирии марбут ба фарҳанги тоҷикӣ, Дар чойхона суҳбат бояд ором ва хушмуомила бошад, аз суханони қабеҳ бояд худдорӣ карда шавад.