ДӘРМЕН АТА ҚҰДЫҒЫ

«Маңғыстау» энциклопедиясында: «Дәрмен – Сауысқан және Тышқан құмдарының солтүстік жиегіндегі тұщы сулы құдық. ҚараҒия ауданында орналасқан. Тереңдігі 3 метр. Құдық жанында шикі кірпіштен салынған мешіт үйінің қирандысы, мола бар...» – делінген төрт ауыз сөйлемде жердің аты, құдықтың тарихы туралы ештеңе айтылмаған. Бірақ «құдық жанындағы шикі кірпіштен салынған мешіт үйінің қирандысы» дегені – ел ауызында «Құнанорыс Сарыбек әулие» атанып кеткен діни ағартушы Сарыбек Дауханұлының ауыл балаларына сауат ашып, білім берген мешіт-медресесіне меңзейді. Ал Дәрмен құдығының аты сол жерді қоныстанған Қырықмылтық Дәрмен бай Жоламанұлының есімімен байланысты айтылады. Дәрменмен тұстас, тумалас Қырықмылтықтың Сарт тақтасынан тарайтын шежіресінде Өзен-Тәттібай-Өмірәлі-Үмбет-Спан деп жалғасатын Үмбетұлы Спан атты құдықшы да – осы кәсіптің көрнекті өкілдерінің қатарында. Дәрмен құдығы – сол кісінің қолтаңбасы болуы бек мүмкін. Қаламгер Мұратбай Ұлықпанның «Қасиетті Сарыбек әулие» кітабында мынадай деректер жазылған: «Дүние-мүлкі мен байлығын елдің игілігіне жұмсап, жомарттығымен аты шыққан Дәрмен қарт бұдан бір ғасыр бұрын ауыл балаларын оқытып, ел ішіне имандылық бағытта дін тарату үшін осы жерден мешіт салдырып, Ұштаған жерінен ұстаз етіп Сарыбек әулиені арнайы алдырады. «Бұл 1920 жылдар шамасы болса керек. Сол кезде Дәрмен Жоламанұлы 78, Сарыбек Дауханұлы 61 жаста болған. Дәрмен қарт 1922 жылы 80 жасында дүниеден өтеді. Ал, Сарыекең отызыншы жылдарға дейін сол шағын мешітте бала оқытуын жалғастырады. Оншақты жыл ішінде әлгі мектептен Сарыекеңнен тәлім алған небір белгілі діни қайраткерлер шығып, руханият жолында елге пайдасын тигізеді. Ағарту жұмыстарын жүргізумен қатар, емшілікпен айналысып, елдегі жастарды еңбекке де баулыған Сарыбек әулие жұт, ашаршылық, қуғын-сүргін кезінде амалсыз, оқытып жатқан шәкірттерін таратып, мектебін жауып, өзі әуелі Құрық жаққа қоныс аударады. Онда да тыныш тірлік, қамсыз күн кеше алмай, түркмен жеріне өтіп кетеді. Сарыбек Дауханұлы 1859 жылы туып, 1936 жылы Түркменстанның Қарабұғаз деген жерінде жерленеді. Ал, зайыбы Жақсыбике сол Дәрменнің құмындағы қорымда жатыр. Екеуінің Халила, Рамазан атты ұлдары мен Жаңыл деген жалғыз қызы болған. Бүгінде олардан туған немере-шөберелері мен жиендері Маңғыстауға оралып, өмір сүріп, мемлекетінің дамуына өз үлестерін қосуда». «Тірісінде ел игілігі үшін ағаш еккен, жол, көпір, мешіт-медресе салған, құдық қаздырған адамның дүниеден өткеннен кейін де артынан, оларды пайдаланғандардың сауабы барып тұрады» деген хадис бар. Осы орайда ұрпақтары бастап, ел-халық қостап, аттары аталған Дәрмен Жоламанұлы мен Сарыбек Дауханұлының рухына тағзым етіп, 2018 жылғы 12-13-ші мамыр күндері еске алу шараларын ұйымдастырып, ас берді. Ақын Оңайгүл Тұржанның: «Шыңыраулар! Мәрт қой ол көні көзім, Қара жерге қадалған жебе де өзің. Айдалада иесіз қалғаннан соң, Ішке құлап шыңырау көмеді өзін...» – деп жазғанындай, көміліп қалған құдық көздерінің орнынан Дәрмен атаның жолын жалғаған ұрпағы, кәсіпкер, меценат, Маңғыстау облыстық мәслихатының депутаты, «Жанарыс» жауакершілігі шектеулі серіктестігінің директоры Жаңбырбай Дәрменов 18 метрлік жаңа құдық қаздырды. Суы тұщы бұл құдықтың ауызы тас қабатқа дейін шегенделіп, таспен өрілген. Асқа келген қонақтардың бәрі қауғамен су алып, дәмін көріп, аптап ыстықта мейірі қанғанша ішіп, шөлін басып мәз-мейрам болысты. Сондай-ақ баяғы Сарыбек әулие бала оқытқан мектеп қайта жаңғыртылып, шағын мектеп үйі салынды. Бұл үйде кез келген жолаушылар я зиярат етушілер түнеп, демалып кетуіне барлық жағдай жасалған. Негізгі ғимараттың алдына жазда жиналған жұрт отыратын көлеңкелі бастырма да салынған. Ішіне төсек орын, ыдыс-аяқ сияқты тұрмыстық қажеттіліктер түгел қамтылған. Осы мектеп үйі мен ескерткіш белгінің ашылу салтанатында сөз сөйлеген ел ақсақалдары Әби Қалдаманов, Науаш Әлимұханұлы, Бердіғали Сранов, Жаңаөзен қалалық қоғамдық кеңесінің төрағасы Муса Қожабеков, ардагер мұнайшы Майлыбай Өтебаев, Маңғыстау облыстық және Жаңаөзен қалалық мәслихатының депутаттары Мақсат Ибағаров пен Ісенбай Қалдаманов, Сарыбек әулие мен Дәрменнің немерелелері мен жиендері сөйлеп, ризашылық білдірді. Жиын соңында Жаңаөзен қалалық мәслихатының хатшысы Сақи Мыңбай, Қарақия ауданы Бостан ауылының әкімі Шаттық Асанов, Сарыбек әулиенің немересі Өтеулі Халилаұлы, Дәрменнің немересі Жаңбырбай Тәжіғұлұлы сөйлеп, әруақты аталардың рухына арналып жасалған ескеткіш тақтаның лентасын кесіп, салтанатты түрде ашты. Жиылған жамағат асқа қатысып, бабалар рухына Құран бағыштады. Ел азаматтары «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында, игі бастама көтеріп, туған жерге, атажұртқа тағзым ретінде, өлінің үрейі, тірінің мерейі үшін ұйымдастырған бұл іс-шаралар бүгінгіге үлгі, кейінгіге өнеге болары сөзсіз.