Гуфтугӯи Суҳроби Зиё бо Муҳаммадҷон Шакурии Бухороӣ -2010گفت‌وگوی سهراب ضیا با محمدجان شکوری بخارایی

Дар моҳи сентябри соли 1920 дар Бухоро иттифоқе рух дод, ки муҷиби суқути Аморати Бухоро ва таъсиси чанд ҷумҳурии шуравии сусиёлистӣ дар минтақаи Осиёи Миёна шуд. Аз он рӯйдод то кунун бо унвони «Инқилоби мардумии Бухоро» ёд мекунанд. Аммо донишманди тоҷик Муҳаммадҷон Шакурии Бухороӣ дар китоби тозаи худ ҳаводиси 105 соли пеш дар Бухороро як «инқилоби таҳмилӣ ва балво» номидааст. Ин китоб бо унвони «Фитнаи инқилоб дар Бухоро» мунташир шуда ва ривоятҳои расмӣ ва роиҷ аз таҳаввулоти сиёсии саду панҷ сол пеш дар Осиёи Миёнаро ба чолиш кашидааст. Дар оғози моҳи июли соли 2010 дар бораи аҳамияти ин китоб ва Инқилоби Бухоро бо устод Муҳаммадҷон Шакурии Бухороӣ гуфтугуе анҷом дода будам. Матни ин мусоҳибаро ҳафтаномаи «Нигоҳ» (№16 (187), 7-уми июли соли 2010) мунташир карда буд. Сабти тасвирии ин гуфтугуро аз ҳофизаи роёнаам пайдо кардам. Ба назарам, ин як суҳбати арзишманд ва муҳим аст, аз ин рӯ тасмим гирифтам ба ифтихори солрӯзи таваллуди устоди зиндаёд Муҳаммадҷон Шакурии Бухороӣ, ки дар шиносномаашон таърихи 30 октябри соли 2025 сабт шудааст, ин мусоҳибаи тасвириро мунташир кунам. Нахустин пурсиш ман аз устод ин буд, ки чаро китобашонро «Фитнаи инқилоб дар Бухоро» ном ниҳодаанд? در سپتامبر سال ۱۹۲۰ در بخارا اتفاقی روخ داد که موجب سقوط امارت بخارا و تأسیس چند جمهوری سوسیالیستی شوروی در منطقه آسیای میانه شد. از آن رویداد تاکنون با عنوان «انقلاب مردمی بخارا» یاد می‌کنند. اما دانشمند تاجیک، محمدجان شکوری بخارایی، در کتاب تازهٔ خود رویدادهای ۱۰۵ سال پیش بخارا را «انقلاب تحمیلی و شورش» نامیده است. این کتاب با عنوان «فتنهٔ انقلاب در بخارا» منتشر شده و روایت‌های رسمی و رایج از تحولات سیاسی صد و پنج سال پیش در آسیای میانه را به چالش کشیده است. در آغاز ماه ژوئیهٔ سال ۲۰۱۰ دربارهٔ اهمیت این کتاب و «انقلاب بخارا» با استاد محمدجان شکوری بخارایی گفت‌وگویی انجام داده بودم. متن این مصاحبه را هفته‌نامهٔ «نیگاه» (شمارهٔ ۱۶ (۱۸۷)، ۷ ژوئیهٔ ۲۰۱۰) منتشر کرده بود. ضبط تصویری این گفت‌وگو را از حافظهٔ رایانه‌ام پیدا کردم. به نظرم این یک صحبت ارزشمند و مهم است، از این‌رو تصمیم گرفتم به افتخار سالروز تولد استاد فقید محمدجان شکوری بخارایی، که در شناسنامه‌اش تاریخ ۳۰ اکتبر سال ۲۰۲۵ ثبت شده است، این مصاحبه تصویری را منتشر کنم. نخستین پرسش من از استاد این بود که چرا کتاب شان را «فتنهٔ انقلاب در بخارا» نام نهاده‌اند؟