Кинодағы қазақ тілі қандай болуы керек? / Мұрат Есжан / Ана тіл мен мына тіл #3

«Ана тіл мен мына тіл» подкасы тіл төңірегіндегі мәселелерге тоқталады. Қазақ тілі қашан толыққанды мемлекеттік тіл болады? Жаңа заманның сұранысына жауап беретін қазақ тілі қандай болуы керек? Бұрынғы өзіміздің ана тілімізден алыстап кетпейміз бе? Уақыт өткен сайын неден ұтып, неден ұтылып жатырмыз? Осы секілді сұрақтарға жауап іздейтін подкастың үшінші қонағы – режиссер Мұрат Есжан. Бірінші қонағымыз академик Шерубай Құрманбайұлы болған, оның сілтемесі мінекей:    • Тіл мәселесімен тек ғалымдар ғана айналысу...   Екінші қонағымыз «Қазақ радиосының» дикторы Мұхамедәли Болатұлы болған, оның сілтемесі мінекей:    • «Все, поехали!» деген режиссерден не күтуг...   00:00 Шымылдықашар 00:00:14 Мұрат Есжан тілдің нәрін қайдан сіңірген? 00:03:52 Мұрат Есжандар түсірген тарихи сериалдардың тілінің артықшылығы не? 00:06:06 «Орыстар мен америкалықтар өмірдегідей сөйлейді, ал біз солар сияқты сөйлейміз». 00:08:16 Киноның тілі жеңіл болмаса, халық түсінбей қала ма? 00:09:41 «Бәрін ережеге бағындыру керек пе?». 00:11:44 Біз таза әдеби тілімізді кинотеатрдан естиміз-ау деп ойламағанбыз. 00:12:41 Көркем дүние халықты алға жетелеуі керек. 00:13:41 «Қазақтың әдеби тілін көрермен түсінбейді емес, түсіретін адамның өзі түсінбейді». 00:15:00 Қазақша дұрыс түсінбейтін адам неге көп? Жас әртістердің тілі неге дұрыс емес? 00:21:30 Тап-таза сөйлейтін адамдардың образы қайдан келген? 00:23:32 Приостанаовка неверия туралы. 00:24:21 «Тілді көбіне ең соңғы орынға қойып қояды». 00:24:47 Заманауи киноның қазақшасы қандай болуы керек? 00:27:07 Кейіпкер орысша араластырып сөйлеуі керек пе? 00:27:50 Кейіпкер боқтап сөйлеуі керек пе? 00:28:41 Режиссердің мойнына түсетін бір ауыртпалық туралы. 00:29:22 Тәуелсіз Қазақстанның адамы мен Советтік Қазақстанның адамы туралы. 00:31:43 «Қазір қайда қарарымызды білмей қалдық». 00:32:13 Міржақыптар жер, тіл, дін үшін күресті, біз не үшін күресуіміз керек? 00:33:28 «Киноны визуалды өнер деп қатты насихаттайды. Кино мамандарына тілдің маңызы бар деп ешкім үйретпейді». 00:34:56 «Біздің көп дубліміз тілге байланысты болды». 00:36:05 «Біз әлемге үлес қосамыз демей, алдымен өзіміздің құндылықтарымызды сақтап қалуға үлес қосайықшы». 00:40:20 «Бұрын кино саласында орыстілді адамдар көп болған, қазір ақырындап қазақтілділер де көбейе бастады». 00:41:39 Қаланың баласы туралы. 00:42:11 Біз өзі қандай мемлекетпіз? 00:42:45 «Қаланың баласы өзінің тілін қазақша деп ойлайды, біз арғы қазақтың тілін осы заманға әкелгіміз келеді». 00:43:46 Басқа тілде ойлап отырып, қазақша жазу туралы. 00:44:42 Ана тілімізді ысырып тастап, енді мына тілмен сөйлейміз деу ақымақтық қой. 00:45:14 Мұрат Есжан АҚШ-та қалып қоймай, елге оралғанына қарағанда Қазақстанның болашағы бар-ау... 00:49:10 «Неге қазақтілді адамдар екінші планда қала береді деген сұрақ мені қайрайтын». 00:51:36 «Қазақшаға өттік, енді біз аңсайтын сапалы қазақ тіліне өтуіміз керек болып тұр ғой». 00:52:37 Қазақша сөйлейтіндер әрекет етуі керек. 00:53:37 Біз жәбір көруші және бақылаушы образға кіріп алғанбыз. 00:56:11 Баспа ісіндегі жағдай туралы. 00:56:53 «Таза қазақтілділер көбіне қазақ тілінен басқа тіл білмейді». 00:58:07 Қазақ тілінен басқа тіл білмеуге елдің хақы бар. 00:58:27 Орыстілділермен араласу туралы. 01:00:41 Кім көп, ел соның тілінде сөйлейді. 01:01:42 Бірнеше жыл бұрын жастар қазақша ән тыңдамайтын, қазір Қазақстанда орысша ән шықпайды. 01:02:38 «Бозторғай» әнінің соңғы орындаушысы Саят Медеуов, соңғы тыңдаушысы мен шығармын деп ойлаушы едім». 01:05:16 Сөзі қазақша, сөйлем құрылымы басқа тілдікі болса, ол тіл барлық талапқа жауап бере алмайды. 01:07:47 Мұрат Есжан қандай актерді киноға түсіргісі келеді? 01:09:27 «Бізде үндестік заңын білмейтін актерлер көп екен». 01:10:29 «Бәрінің даусы «грудной» болып кеткен». 01:11:58 «Қазіргі экрандық бейненің стандарты осындай болып тұр: кәріс киносындағы әртіске ұқсайтын, даусы жуан жігіттер». 01:12:57 «Болашақ әртіс өзінің болмысын жоғалтып алмауы керек». 01:13:32 Мұрат Есжанның әртіс боламын деген қыздарға берген кеңесі. 01:14:41 Жас әртістердің кейбір кемшіліктері туралы. 01:17:52 Арман Әлменбеттің ұзақ монологы 01:21:46 Хаттама