Жұма уағыз|Қожа Ахмет Ясауи және оның хәл ілімі|Каримбаев Айбек|ABU BAKIR SYDDYQ мешіті|Жаңатас

Жаратқан Алла Тағалаға сансыз мадақ, ардақты Пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафаға көптеген салауат пен сәлем жолдаймыз. Аса рақымды ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын.  Игі мұсылман баласына қатысты діни міндеттемелер (такалиф шарғия) екі негізгі бөлімнен тұрады: біріншісі – адамның сыртқы әрекеттеріне қатысты үкімдер, екіншісі – адамның ішкі, яғни жүрек амалдарына байланысты үкімдер. Басқаша айтқанда, бұл үкімдер адамның тәніне байланысты және жүрегі мен рухани әлеміне қатысты амалдар болып екіге бөлінеді. Жүрекке қатысты амалдар да бұйрықтар мен тыйымдардан тұрады. Бұйрықтарға: Аллаға, періштелеріне, кітаптарына, пайғамбарларына иман келтіру, ықылас, разылық, шыншылдық, тақуалық, тәуекел ету секілді амалдар жатады. Ал тыйымдарға: күпірлік, екіжүзділік (нифақ), тәкаппарлық, өзін-өзі жоғары санау, рия, алдау, кек сақтау және күндеу секілді жүрек дерттері жатады. Шариғат тұрғысынан қарағанда, жүрек амалдары дене амалдарынан да маңызды, дегенмен екеуі де қажет. Себебі ішкі (жүректегі) күй, сыртқы әрекеттердің негізі мен бастауы. Жүрек бұзылса, сыртқы амалдардың құндылығы жоғалады. Алла Тағала Қасиетті Құранда: فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا «Ендеше, кімде-кім Раббысымен қауышуды үміт етіп, қаласа, игі істер істесін һәм Раббысына жасаған құлшылығында Оған ешкімді серік етіп қоспасын», – деген («Кәһф» сүресі, 110-аят). Сол себепті де сүйікті Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) өзінің сахабаларына адамның ішкі жан-дүниесі мен руханиятының таза, әрі шынайы болуының маңыздылығын айтып кеткен. Алланың Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: ألا وإنَّ في الجَسَدِ مُضْغَةً، إذا صَلَحَتْ، صَلَحَ الجَسَدُ كُلُّهُ، وإذا فَسَدَتْ، فَسَدَ الجَسَدُ كُلُّهُ، ألا وهي القَلْبُ «Адамның денесінде бір кесек ет бар. Егер ол сау (жақсы) болса, бүкіл дене сау (жақсы) болады. Егер ол ауырса (бұзылса), бүкіл дене ауырады (бұзылады). Ол – жүрек!» – деген (имам Мүслім). Демек, егер адамның бойындағы бір жұдырық ет сау болса, онда адам да сау-саламатта жасайды. Егер дертке шалдықса, адам науқас атанады. Мұнда Пайғамбарымыздың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) жүрегі рухани дертке шалдыққан адамды ауру деп айтуы адамның барлық амалы, іс-әрекеті оның жүрегіне байланысты екендігін меңзейді. Шариғатымызда шынайы амалдар ихсанға негізделеді. Осы тақырыпқа қатысты «Әбу Ханифаның (Алла оны рақымына алсын) Муснад» кітабында: «Ихсан – әрбір ісіңді Алла разылығы үшін жасауың», – делінген. Имам Науауи (Алла оны рақымына алсын): «Алла Тағала сенің әрбір жағдайыңды көріп тұрады. Сондықтан барлық ісіңде жақсылық жаса. Әрбір ісің толыққанды болуы керек», – дейді. Бұл ретте адамның ниетіне баса назар аударылады. Қазақ руханиятының терең қабаттарына көз жүгіртсек, жүректің тазаруы мен адамның ішкі кемелдігін басты орынға қойған ілімнің ізін көреміз. Бұл жай ғана білім емес, рухани тәжірибе мен Хақты жүрекпен тануға негізделген сопылық ілім. Осы ілімнің Орталық Азия кеңістігіндегі ең ірі өкілі – Қожа Ахмет Ясауи бабамыз. Оның рухани мұрасы, әсіресе, «Диуани Хикмет» атты еңбегі ғасырлар бойы халық арасында Аллаға жақындаудың жолын нұсқап келеді. Бірақ Ясауидің мұрасын тек әдебиетпен немесе тарихпен шектеу, оның ілімінің рухани тереңдігін толық түсіне алмау болар еді. Ол адамды ішкі жан дүниесін тазартып, өз-өзімен беттестіретін, жүрек арқылы ақиқатқа жетелейтін ілімнің иесі. Бұл – хәл ілімі. Хәл – адамның рухани хал-ахуалы, Жаратушымен байланыс орнату жолындағы ішкі сезімі, жүрек күйі. Бұл ілім адамды сыртқы білімнен ішкі танымға бастап, жүрек шынайылығына жетелейді. Қожа Ахмет Ясауи исламды тек шариғат амалдары мен қағидалар жиынтығы емес, бәлкім рухтың тәрбиесі, нәпсінің тыйылуы, ішкі тыныштық пен шынайы ықыласқа негізделген өмір салты деп түсіндіруге тырысады. Бүгінгі уағызымызда біз Қожа Ахмет Ясауидің рухани әлеміне үңіліп, хәл ілімінің мәні мен маңызын саралап, бұл танымның бүгінгі адамзатқа берер тағылымын ой елегінен өткізбекпіз. Себебі Ясауи қалдырған ілім – тарих қойнауында қалған көне дәуірдің үні ғана емес, бүгінгі рухани жұтаң заманда адам баласына бағыт сілтер шамшырақ іспетті. #бақара #жұма #құран #бакара #алла #азан #мешіт