ОМАР ЖӘЛЕЛ - Жақсы мен жаман тақырыбын "Өнегелі отбасы" бағдарламасында Ақбота Қанайқызымен талқылайды. Ақбота Қанайқызы / akbota_kanaikyzy Омар Жәлел / omarjaleluly_official_page Ұлт құңдылықтарын ұлықтайтын ұлттық радио жиілігіне жаңадан қосылған тыңдарман болса, қайырлы кеш дейміз. Эфирде Өнегелі отбасы хабары. Бағдарлама барысынды дыбысты қадағалап, сіз бен бізді байланыстырып отыратын әріптесіміз Мырзат Рахатұлы. Ал микрофон алдында Ақбота Қанайқызы. Қазақ отбасына байланысты жақсы мен жаман ұғымдары. Бүгінгі бағдарламамыздың басты тақырыбы осындай. Студиямыздың бүгінгі қоңағы филология ғылымдарының кандидаты, абайтанушы Омар Жәлел мырза. Студиямызға қош келдіңіз, аға. Жақсы деген не? Жаман деген не? Алғашқы сұрағымызды осыдан бастасақ. Екеуінің ара жігін ажыратып алсақ алдымен. Енді ең алдымен жалпы осы жақсы деген сөзді біз орыстын что такое хорошо, что такое плохо деген сөзін бала кезімізде жаттататын бізге. Соның денгейіне түсіріп алдық па деп ойлаймын. Яғни, жақсы мен жаман дегенде біз бұны сын есім ретінде қабылдап үйрендік. Көп адамның ойында ол сын есім. Ал шын мәніндегі жақсы мен жаман деген нәрсе ол қазақтың дүние танымындағы ең өзекті, ең сүйікті философиясы. Бұл негізі зат есім жақсы деген. Негізі жақсы деген сөзді орыс тіліне аударатын болсақ, бұл элита. Негізінде мынау жамансыз жақсы болмайды дейді. Бұрқапсыз бақсы болмайды дейді. Негізінен мынау елді ел қылатын осы жақсылар екен. Бұның синоминдері енді, игі жақсылар дейді, сорпаның бетіндегі майы дейді, сүттін бетіндегі қаймағы дейді. Яғни, міне осы элита. Егер сорпаның бетіндегі майды сыпырып алатын болсақ, сорпа көк сорпаға айналады да, құнарсыз, кеңеусіз дейді, сүттін бетіндегі қаймағын сыпырып алатын болсақ, көк сүтке айналады. Сол сияқты халықты отарлайтын кезде, халықты тізесіне қоятын кезде осы қазақтын жақсыларын сыпырып алады екен. Оны біз тарихтан көрдік. Кезінде мына енді қалыптасып келе жатқан қазақтын жақсыларын, яғни алаш көсемдерін отаршыл мемлекет кәдімгідей сыпырып алған кезде, халық кәдімгідей өзінің жақсысынан айырылғаннан кейін көпшілікке айналып қалды. Тобырға айналып қалды деп ауыр сөз айтпаяқ қояйық, көпшілікке айналып қалды. Яғни, өзінің бағыт бағдарынан жаңылып қалды. Не істерін білмей қалды. Көшілікте жақсысынан айырылғаннан кейін тек қана бір-ақ мақсат қалады екен аман қалу. Инстинкт дейді. Өз өзін сақтап қалу мәселесі ғана бірінші орынға шығады екен. Ал жақсылар бұл жалпы мемлекетке, халыққа импульс беріп отырады. Халықты шабыттандырып отырады. Былайша айтқан кезде халықтын игі жақсылары басы. Ойланатын, армандайтын, жігерлендіретін, қисайса түзететін, халықтын қамын ойлайтын осы жақсылар. Бұқар жырау айтады: Күн батыстан бір дұшпан, Ақырда шығар сол тұстан. Шашын алмай, тарайды, Күн шығысқа қарайды. Жамандықта міні жоқ, Құдайды білмес, діні жоқ. Бастығының аты поп. Жаяулап келер жұртыңа, Балды май жағар мұртыңа. Ел қамын айтқан жақсыны, Сөйлетпей ұрар ұртына. Сонда Бұқар жырау сол отаршылдықтын болатынын алдын ала болжап отыр. Кешегі елдін қамын айтқан жақсылардың барлығы түрмеде шіріді. Атылып кетті. Айдалып кетті. Сонда қазақта мақал шықты сол кезде. Ер жақсысы түрмеде шіриді, Ат жақсысы кермеде шіриді деген мақал сол кезде шықты. Былайша айтқан кезде жақсы деген кім? Ол ел үшін құрбан болатын адам. Ол элита. Бүгінгі таңда ондай элита бар ма бізде? Әлбетте. Ел болған соң элитасыз болмайды. Қазіргі кезде мына тәуелсіздіктін бір сыйы бізге сол жақсылар қалыптасып келе жатыр. Бірақ бұл жақсылар өзі аз. Алтын аз болады дейді. Жақсылардың қалыптасуына ұзақ уақыт керек. Халық ана толғатып, жақсыларды туғызып отырады. Солар халқына қорған болады. Кезіндегі мынау Асанқайғы сияқты, Әлихан Бөкей, қазақтың жақсылары Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Қошке Кеменгерұлы. Қазықтың жықсылары еді. Мағжан Жұмабаев. Егер сол жақсылыр аман болғанда, жақсылары қазақтын тірі тұрғанда, қазақ қазіргі кезде елу алпыс миллион болып, өз ділін, өз тілін сақтап, балқып, шалқып отырар еді. Бұл енді арман. Бірақ орынында бар оңалар дейді. Біз қазіргі кезде ең бастысы өткенге салауат, осы халқымыздың санасында жоғалған жақсы ұғымын тірілтіп алуымыз керек. Егер біз жақсы ұғымын тірілтпесек онда өмірдін мәні де болмайды. Өмірдің құны да болмайды.
