Желідегі қауіпсіздік [8 сынып]

Ақпараттық технологиялардың даму деңгейі мен барлық саланы цифрландыру үрдісі мемлекеттік органдардың, банктер мен жеке компаниялардың алдында ақпараттық қауіпсіздік мәселесін ең өзекті мәселе етіп қойып отыр. Интернет – ақпарат тарату болып табылатын орта. Осыған байланысты қауіптерді екі түрге бөлуге болады. ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІП-ҚАТЕР:Қауіптің бұл түрі компьютердің программалық жасақтамасына, онда сақталған ақпаратқа зиян келтіреді. ӘЛЕУМЕТТІК ҚАУІП-ҚАТЕР: Қауіптің бұл түрі шабуыл объектісі ретінде машина емес, оның пайдаланушысы таңдалады. ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПТЕРДІҢ ТҮРЛЕРІ: ЗИЯНДЫ ПРОГРАММАЛАР - Компьютерге, серверге немесе компьютерлік желіге зиян келтіреді. БОТНЕТ - Бүкіл әлем бойынша орналасқан зақымдалған құрылғылардың желісі. DOS – ШАБУЫЛ - Ол компьютерді істен шығарады, бірақ ақпарат ұрламайды. DDOS – ШАБУЫЛ - Мұндай шабуыл көптеген компьютерлерден бір уақытта жасалады. ЗИЯНДА ПРОГРАММАЛАР ВИРУС - Компьютерлік программалардың бір түрі, ерекшелігі: өзімен-өзі көбеюі. ҚҰРТ - Вирустардың бір түрі. Олар құрылғыдан құрылғыға «еңбектеу» арқылы таралады. ТРОЯНДЫҚ ПРОГРАММА - Зиянкестер ақпаратты жинау, оны бұзу немесе түрлендіру, компьютердің жұмыс қабілетін бұзу үшін енгізілетін программалар. Ақпараттық қауіпсіздіктің маңызды 3 жайы: ҚОЛЖЕТІМДІЛІК - Санаулы уақыт ішінде керекті ақпараттық қызмет алуға болатын мүмкіндік. Ақпараттың қолданысы – ақпараттың, техникалық құралдар мен өңдеу технологияларының ақпаратқа кедергісіз (бөгетсіз) қол жеткізу қабілетімен сипатталатын қасиеті. ТҰТАСТЫҚ - Ақпараттың бұрмаланудан және заңсыз өзгертуден қорғалуы. Ақпарат кездейсоқ немесе әдейі бұрмаланған (бұзылған) кезде есептеу техника құралдары ақпараттың өзгермеуін қамтамасыз етеді. ҚҰПИЯЛЫҚ - Заңсыз қол жеткізуден немесе оқудан қорғау. «Интернетте кездесетін алаяқтықтың қандай түрлері бар, олардан қалай қорғанамыз?» ЛОТЕРЕЯ ЖЕҢІМПАЗЫ НЕМЕСЕ АЛЫС ТУЫСҚАННЫҢ МҰРАГЕРІ - «Лотерея ойынының өте үлкен сомасының иегері болдың». «Қайтыс болғалы жатқан шетелдік бай туысқаныңыз сізге мұра қалдырмақшы» деген де хат. Ұтысыңды немесе мұраңды алу үшін, құжаттарды рәсімдеуге ақша талап етеді. СИҚЫРЛЫ ӘМИЯНДАР - «Электронды әмиянға N көлемдегі ақша аударсаң, екі-үш есе көп ақша қайтарып аласың».«Аз мөлшердегі ақшаны екі есе етіп қайтарып алуың мүмкін. ЖҰМЫС НЕМЕСЕ АҚША ТАБУДЫ ҰСЫНУ - «Мәтін теруші» деген жұмысқа жалақы ұсынады. Бірақ жұмысқа тіркелу үшін, деректер енгізуге үлкен белгілі бір мөлшерде ақша сұрайды. ИНТЕРНЕТТЕ АҚША ТАБУДЫ ҮЙРЕТУДІҢ КЕРЕМЕТ ӘДІСІ - Ескі, бірақ кең тараған әдістердің бірі. Алаяқтықтың бұл түрі желіде ақша табуға болатын әдістерді үйрететін сайттар тізімін ұсынады. Ақша аударсаң, ақша да, әдіс те жоқ екенін байқаймыз. ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІДЕ КЕЗДЕСЕТІН ҚАУІПТІҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ ПРЕКТЕКСТИНГ - Алдын ала жасалған сценарий (претекст) бойынша жасалған әрекет. Шабуыл телефон арқылы жүзеге асырылады. КИБЕРБУЛИНГ - Желі қолданушысына зәбір көрсету, агрессия, қорқыту мазмұнындағы хабарлама жіберу. ФИШИНГ - Құпия ақпаратты алаяқтық жолмен алуға бағытталған әдіс. Мәтін e-mail түрінде жіберіледі. ТРОЛЛИНГ - Агрессия көрсету, тіл тигізу арқылы көрініс табатын, желілік қарым-қатынас. Комментарийлер арқылы шиеленіс тудырта отырып, өзіне көңіл аудартуды мақсат етеді. СПАМ - Қажет емес жарнамалық ақпаратты тарату. Күнделікті электронды поштамызға кімнен екені белгісіз хаттар келіп тұрады. Бұл белгісіз хаттар мен жарнамалар СПАМ. ФЛЕЙМИНГ - Чаттағы еш мағынасы жоқ сөзталастар. Даудың бастапқы себебіне қатысы жоқ ауызша соғыс. Көбінесе дауды одан әрі қоздыруға бағытталған. ХЕЙТИНГ - Нақты бір адамға немесе нәрсеге бағытталған жағымсыз комментарийлер арқылы зиян келтіру. “жек көру” деген мағынаны білдіреді. ХЕЙТЕР - Негізгі құндылығы – өмірді жек көру, жақтырмау. ХЕЙТСПИЧ - Нақты адамға, адамдар тобына жақтырмайтындығы туралы жалпылама айту. Ұлтқа, діни, жынысқа байланысты қорлау т.с.с. ГРИФИНГ - Көп пайдаланылатын онлайн ойындарда басқа ойыншыларды қудалау. Грифтердің масаты – ойында жеңіп шығу емес, оны бұғаттау, алдау-арбау. Абьюз, Прессинг, Моббинг, Боссинг, Неглект, Шейминг, Сексизм, Сталкинг, Газлайтинг, Хейзинг Ақпарат қауіпсіздігіне жататын қызмет түрлері: ЦИФРЛЫҚ БЕДЕЛ - Пайдаланушы туралы желідегі жағымды немесе жағымсыз мәліметтер ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ЖЕКЕМЕНШІК - Адам ақылымен жасалған өнертабыс (кітап, сурет, бейнематериалдар, музыкалық шығармалар, өнімдер) АВТОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ - Ғылым, өнер, әдебиет саласындағы туындыларға деген интеллекуалды жекеменшік құқығы