Ғани Бейсен " Азалы көш " . 1 - ші бөлім . Жүйрік тұлпармен суыт жеткен хабаршы бала алты қанатты ақ үйдің алдына кеп тоқтады . Іштегі бейқам отырған кісілер ат дүбірін естігені болмаса , мына тұяққа аса қатты мəн бере қоймаған . Есіктен ентіге басып Есімбек кіргенде ғана , төрт шал бастарын көтеріп таңырқай қарасты . Сонда " Әссәләумағалейкүм " деп амандасқан хабаршы , қос тізерлеп отыра салып , істің мəн - жəйін баяндауға көшті . Ресейде төңкеріс болыпты . Петерборда оқуда жүрген Əзімханның баласының өз аузынан естідік . Арғы атамыз сіздерге жіберді . Əлдеқандай заман боп қалар , шалғайдағы ағайын тас - түйін дайын отырсын деді . Менің бар хабарым осы , - деп барып үнсіз қалды . Осы төңкеріс дегенді түсінбеген төрт шалдың ішінен ертерек ес жиған Əбді ақсақал : Не дейді құрсын , төңкерісі несі . Ақ патшамыз қайда кеткен , сосын төңкеріс жасағандар кімдер болды екен ? - деп сұрақты үсті - үстіне жаудыра жөнелді . Мен де түк түсінсем бұйырмасын . Əйтеуір Ленін деген жаңа басшы тағайындапты , ата . Алдағы уақытта бəрі де өзгереді екен . Сол Ленін тепе - теңдік орнатамын депті . Жер жайлы жаңа декірет дейтін құжат қабылдапты . Бұрынғыдай бай деген болмайды , енді бәрі халықтікі болады депті . Сол үшін қарапайым халық оны қолдап шулап жатыр екен . Арғы атамның күмəні де осында боп тұр " дайын отырсын " дегені сол болса керек . Ертең түс қайта тағы бір шабарман жіберемін деді , ендігі жағдайды сол айта жатар . Ал енді рұқсат болса мен барып анау төмендегі ағайынға осы хабарды жеткізейін , - деп орнынан тұрып қолын жайды . Сонда шүйіркелесіп бет сипаған төрт шал аңтарылып жөндеріне қала берді . Атына қарғып мінген хатшы əп - сəтте көзден ғайып болды . Ал арадан көп өтпей күн күркіреп нөсер жауын басталды . Сөйтіп солтүстіктен соққан ызғарлы жел үдей түсті . Жауын соңы бұршаққа айналып , күн суытып аласапыран көтерілді . Аспан түнеріп қаһарын төгіп жерге шүйлікті . Осылайша Торғай маңында бейқам жатқан қамсыз қазақтың " азалы " күні жақындай түсті . Сонда үй ішінде қалған шалдардың төбелерінен жай түскендей , үнсіз отырды . Жақ ашып сөз бастаған ешкім болмады . Өйткені " тепе - теңдік " деген сөз мына бай қуатты төрт шалға түрпідей тиіп шошынып алды . Қайдағы теңдік дейді , бұл төртеуінде мыңғырған мал бар , байлық бар . Сан есебі жоқ үйір - үйір жылқысы бар адамға , қорасында тышқақ лағы бар кедей - кепшік тең бола ма ? Астапыралла , арты қайырлы болғай . Қара нөпір көтерілмесін . Мына халықтан қорықпай көр . Әлгі кім еді , Лелін деді ме сол келіп от үрлеп жіберсе болды . Шулаған шаруалар , орақ балғаларын көтеріп баса көктеп келеді . Оның соңы белгілі , мына шалдардың быт - шытын шығарып , малдарын тартып алады . Қысқасы сол төрт шал бастарын төмен салып алдарындағы етті шұқылаған болды . Аш отырса да ас батпай " Алла " деп бет сипасты . Міне , осыдан соң ғана тіл бітіп Сарыбай ақсақал сөз бастады . Арғы атадан келген хабар көңілге қонымсыз боп тұр . Біз өзімізбен өзіміз отырған елміз ғой , бірақ Ресейдегі төңкерістің бізге берер пайдасынан зияны көп болар . Болашақта не істейміз , не қоямыз ? Алда - жалда орыс кеп бас салса қайтпекпіз ? Осы жерде өз ойларыңмен бөліссеңдер екен , - деп есік жақта отырған үй иесі Кəкім ақсақалға қарады . Өйткені осы отырған төртеудің ішіндегі жасы үлкені де , байлығы молы да осы үйдің иесі Кəкім болатын . Өз айналасын билеп төстеп отыратын бұл шалдың үрім - бұтағының өзі бір рулы ел . Жасы жетпіске таяп қалса да қауқары қайтпаған кəнігі шал . Осыдан он бес жылдай бұрын үшінші тоқалды түсіріп , онан туған баласының өзі бір мүшелге толды . Мына отырған алты қанат ақбоз үйде сол тоқалымен тұрып жатыр . Бүгін өз замандастарын шақырып , тай сойып алдарына ет тартқаны бар . Алайда сол тайдың еті желінбей суып қалған күйі қатып тұр . Өйткені хабаршы бала əкелген жағымсыз хабардан соң төртеуінен де тəбет қашты . Ойлағандары осы төңкерістің соңы не болмақ ? Кезінде " соғысқа " деп Ақ патша салған салық естерінде . Оның соңын аштық жайлап , бір буда қазақ қырылғанын көздерімен көрді . Енді мына Лелін деген жаңа патша келіп жатыр дейді , бұл қандай салық салар екен ? Оны бір Алла ғана біледі . Қысқасы , осындай ой шырмауынан шыға алмаған Кəкімбек ақсақал басын шайқап " білмесемнен " əрі аса алмады . Ал Кəкімнен тұщымды жауап ала алмаған Сарыбай , қарсы отырған Есімханға қарады . Ол да дөп басып ештеңе айта алмай "Алла жар болсын " деп барып бетін сипап үні өшті . Енді кезек төрде отырған сұңғақ бойлы , арапша сауаты бар Ақылбайға тиді . Бірақ мұнан да түк шықпады . Сөйтіп кешке дейін отырып бір шешімге келе алмаған төрт шал , төрт жаққа бəтуасыз тарай бастады . Алайда табалдырыққа жеткенде қыр соңдарынан шәңк еткен дауысқа жалт қарап Кәкім ақсақалдан бұйрық алды . Ертең ақ , үшеуің де бір - бір ту бие жетектейтін шабарман табыңдар . Анау баланың кәзетіне берген көмегіміз болсын . Арбакеш жегіп біразын алдырайық . Оны мына Ақылбай көз алдымызда оқып берсін , - деп сақалын сипады . ( жалғасы жоғарыдағы видиода ) Ғани Бейсен әңгімелері .
