"Шығармашылық кеш" - Шығыс МАХАН / «АЛТЫН АЛТАЙ – ӘУЕНІМ», «Сарыарқа» халық музыка ансамблі
Астана қаласы әкімдігінің "Еркеғали Рахмадиев" атындағы мемлекеттік академиялық филармониясы "Сарыарқа" Халық музыка ансамблінің әртісі, мәдениет саласының үздігі, сыбызғышы, композитор Шығыс Маханның Қожаберген Батыр(1698 - 1785) Жәнібекұлының рухына арналған "Алтын Алтай - әуенім" атты шығармашылық кеші 26.06.2024ж, 19:00де Филармония концерт залында өтті. Құрметті көрермен! Бүгінгі кешіміз ақ ту ұстап, тұлпар мінген қолбасшы сардар, есімі ұранға айналған ұлы дала дипломаты — Қожаберген батырдың рухына арналады. Алтай қойнауы ән қазнасына толы, көріпті мекен. Оның ақ сәулелі таңы, қоңырқай, қоңыр кеші, саумал самалы, жұлдызды жарқыраған айлы түндері, хош иісті лала гүлдері, сұлу арудың шолпысындай сылдыр қаққан бұлағының үні, алуан түсті лағыл тастары бәрі-бәрі Шығыс Маханның шығармаларынан көрініс табуы заңды құбылыс іспетті. Бүгінгі шығармалылық кеш иесінің сұлу саздарымен көңілді қозғайтын әндерінде табиғат бояуы, жан нәзіктігі, жүрек лүпілі бар. Қожаберген Жәнібекұлы шамамен 1698-1785 жылдары өмір сүрген. Қожаберген батыр есімі Ресей, Қытай тарихи-архив деректерінде көп кезігетін, заманында қазақ арасындағы беделді тарихи тұлға болғаны белгілі. 1756-жылы Қожаберген батыр, Абылай хан бастаған жасақтардың бір бөлігін басқарып Қытайдың қазақ жеріне енген 2 отрядымен соғысады. 10-15 мыңдық от қарумен, зеңбіректермен қаруланған қытай әскери отрядтары қазақ жасақтарынан бірнеше мәрте жеңіліп өз жеріне қайтуға мәжбүр болған. Осындай ерлік шайқастарда қол бастаған Қожаберген батыр болды. Жоңғар нояны Әмірсанамен бірлесіп Қытай әскерлерімен отар елге айналған Жоңғария территориясында да талай шайқасқа түсті. Ресей бекіністерінің командирлерімен қарым-қатынастарда, малға өріс алуда, сауда-саттық жұмыстарын жүргізуде, көші-қон мәселелерін шешуде Абылай ханның билігі аясында әрекет еткен Қожаберген батырдың беделі үлкен болғанын архив құжаттары нақты дәлелдейді. Қожаберген батырға байланысты құжаттар Қытайдың Цин династиясы билігі дәуіріндегі материалдарда, Ресейдің Мәскеу, Омбы, Орынбор қалаларының архивтерінде сақталған. Ресей архивтері құжаттарында ірі қазақ хандары, сұлтандары, билері, батырлары қатарында Қожаберген батыр қазақ хандығының әскер қолбасшыларының бірі, шығысқа көшкен Абақ Керей елінің басшысы ретінде жазылады. Железин бекінісі комендантының 1758 жылы 29 – наурыздағы мәлімдемесінде: жылқылары бекініс шебінен ішкері өтіп кеткен Қожаберген батыр адамдарын қамауға алған бекініс комендатына, батырдың жіберген кісісі: «Осында тұтқында жатқандарды тез босатыңдар, олар кісі өлтірген жоқ»..., «жылқы табындарын шекара ішінен алып кетсекте, босатпапсыңдар»..., «Енді төрт күнде босатпасаңдар шабамыз, кісілеріңді алып кетеміз» - деп сес көрсетіп адамдарын босатып алғанын жазады. Абылай хан бастаған қазақ батырлары мен ел ағалары Ресей империясының басқыншылық, озбырлық саясатына қарсы дипломатиялық жолмен келісімге келе отырып, бірде осылай күш көрсетіп дөң айбат жасап қарсылық білдіріп отырған. Мәнжі-қытай мұрағат құжаттарындағы мәліметтерінде: 1765-1766 жылдар аралығындағы қазақ-цин шекаралық даулар кезінде, қытайлардың басқыншылық әрекетіне қарсы тұрған Қожаберген батыр мен еліне байланысты оқиғалардан кейін. Абылай, Әбілпейіз сұлтан, Қабанбай, көкжал Барақ, Қожаберген батырлардың әскери және дипломатиялық жолмен іске асырған табанды қарсылығынан Тарбағатай өңіріндегі мүмкіншіліктеріне қарап Цин патшалығы Үржар жерінде қала салу жоспарынан бас тартып, Шәуәшек жеріне қала салуды ұйғарады. 1763 жылғы Ресей мұрағат құжатында: «Өскемен бекінісінен 30 күндік жердегі Шыңғыстаудан ары Аягөз өзені бойында қытайлар қала салып, сол таудың жанына бекініс салмақ болған, Қожаберген батырдың қарсылығынан сала алмады» дейді. Бұл деректер Қожаберген батырдың Қытай, Ресей империяларына қарсы қазақ елі мен жері үшін істеген батырлық және дипломатиялық беделін айғақтаса керек. Осылай Цин империясының әскери күші Тарбағатайдағы қазақ жерінен біршама шегінеді де, келешектегі қазақ-қытай шекарасының ресми түрде қалыптасуына ықпалын тигізеді. Ресей мен Цин империясы мұрағат құжаттарыда қазақтардың шығысқа беттеген көші болсын, көрші елдермен болған барлық байланысында болсын Абылайдың ең сенімді адамының бірі – Қожаберген батыр болғанын тарихи құжаттардың бәрі де растап отыр. Қожаберген батыр Жәнібекұлының тұтас өмірі мен күрес жолынан қарағанда – оның қазақ ұлтының азаттық, теңдігі жолында қан кешкен батырлардың бірі екені анық көрінеді. Ресей, Қытай империялары Қазақ хандығының құрамындағы қазақ руларының Туларын жоғалтып отыруға тырысқан. Отаршылдар бостандық сүйгіш қазақ халқының рухын оятатын, күшейтетін Туларынан қорыққан. Сондықтан қазақ халқының тарихынан маңызды мағлұматтар беретін рулардың Туларының басым көпшілігі бүгінгі күнге жеткен жоқ. Ал, Қожаберген батырдың Ақ Туы ұрпақтарында сақтаулы.
