ТӨЛЕ БИ ҚОРҚЫНЫШТЫ МӘЛІМЕТ

АВТОР: ЕРАСЫЛ МИЗАМҒАЛИЕВ. Бәріңізге Ассаламуағалейкум!. Бүгін біз сіздерге Қазақ халқының заңдар жинағын қалыптастыруға,  сондай-ақ, үш жүздің басын біріктіріп кеңес өткізуге, Өзбек Қарақалпақтармен бірге бірлесіп Жоңғарларға қарсы әскери одақ құруға ат салысқан, әр сөзі мірдің оғындай болған, шешен, Төле би Бабамыз туралы қысқаша мәлімет беретін боламыз!. Ендеше Кеттік! Басталмас бұрын арнаға жазылып қасында шыққан қоңыраушаны басып қойыңыз 17-18 ғасырлар!... 1663 жыл!... Ұлы жүздің мекені болған қазіргі Жамбыл облысының Шу өңірінде, Дулат тайпасының құрамына кіретін Жаныс руында, Шыр етіп бір сәби дүниеге келді!...  Ол, Бала күнінен әкесі Әлібек биге еріп жүріп ел көрді, жер көрді. Ол, айналасындағы халықтың абыр сабыр тіршілігін де, атаның аузындағы аталы ақылын да, ересектердің есті де, есер сөзін де ой елегінен өткізіп, пайдалысын ойында сақтап, керегіне жаратты. Өйстіп,өйстіп бала Төле, өскен ортасында Қазақ халқының ақындық-шешендік өнерінен тәлім ала білді. Ол, 15 жасынан бастап, ел билігіне араласып, ел ішінде ақыл-парасаттылығымен, әділ шешімімен, шешендік өнерімен, көзге түсті. Оның осы дарын қасиеті Төленің басына Айдар тағып қана қоймай, Ұлы жүздің "Бас Биі" дәрежесіне дейін жетуіне үлкен себепші болды. Ал оны бас би етіп тағайындаған Тәуке хан болатын. Төле, би болып танылғаннан кейін, әдеттегідей ел ішіндегі  дау дамайды ғана шешіп қойып қарап отырмады. Ол алғашында бірең-сараң саясатқа да араласып, таным көкжиегін одан әрі семірте берді, ал содан кейінгі уақыттарда Төле би бабамыз, елдің бағы үшін, халықтың қамы үшін деп, билік жүйесіне, сыртқы және ішкі саясатқа, сол кездегі халықаралық қатынастарға араласып, осы арада өз ықпалын көрсетті. Төле би Ташкентті 20 жылға жуық уақытбилеген.  Төле би осы арада жалғыздың шаңы шықпасын біліп, ұлтты ұлт етер өз мақсаты мен жобаларын, өзі ғана сүйрелемей, Қаз дауысты Қазыбек, Әйтеке билермен бірге бірігіп, Тәукені хан етіп көтеруге, үш жүздің ұлыстарын бір орталыққа бағындыруға, сөйтіп, бірегей қазақ хандығын нығайтуда барынша табандылық көрсете білді. Төле би, Қазыбек бимен және Әйтеке бимен бірлесе отырып, қазақ халқының дәстүрлі әдет-ғұрып, және шариғат заңдарының жинағы болып табылатын Жеті жарғының қабылдануына атсалысты. Онымен оның қазаққа жасаған, жақсылығы аяқталмақ емес!. Ол, бұқара жұрттың арасында да жүріп, көзіне көрінген мәселелерді шешіп тастап, осынау Қара халыққа, қазақ пен қазақтың жанжалдаспауы керек екендігін, егер мұсылман мұсылманға кек сақтар болса, түбі елдің құты қашып!, қоғам іштен сасып!, бірлігі жойылып, берекесі кеткен жұрт, түбі елсіз!, ұлтсыз!, жерсіз! қалатындығын айтып жүрді. Бейне бір Төле бидің өнегелі ғұмыры, қазаққа арналғандай еді. Оның керемет іздері, тарихтың парақтарында сақталған... Бірде Қазақтың Кең сайын даласында, Іргелес отырған Жанту жөне Жантас аулының екі жігіті шабындыққа таласып қалады. Олар Ақырында бірін-бірі көрмеуге серт берісіп, екеуі ат кекілін кеседі. Ай өтеді, жыл өтеді. Бірақ екеуі татуласпай қояды. Әкелері мен аталарының ақыл-кеңесіне мойынсұнбайды. Осы екі жігіттің араздығы Төле бидің құлағына да жетеді, содан би араздасқан жігіттерді шақыртады. Төленің үйіне екі жақтан келген екі жігіт, аттарын бір казыққа байлап үйге кіреді. Тізе бүгіп, биге қол беріседі: Төле Би оларға ләм-мим демей, орнынан тұрып, екі жігітпен сыртқа шықса, екеуінің аттары бірін-бірі қасысып тұр дейді. Содан: Япырм-ай, мына екеуінің татуын қарашы? - дейді Төле қасынып тұрған аттарды көріп. - Кекілдері де келісті екен. Бидің осы сөзінен екі жігіт қол алысып, татуласады. Енді биден қымсынып қымтырӨздерінің дос болғандығын ыммен сездіріп тұрған екі жігітті,Төле би түсініп, оларды Жолдарың болсын! - деп шығарып салады. Төле би,өмірінде хандықтың сыртқы байланыстарын да жақсартты,ол жоңғар шапқыншылығына қарсы бауырлас қазақ, қарақалпақ, және өзбек халықтарының жауынгерлік одағын құруға бағытталған шараларды жүзеге асыруға қатынасты. Ордабасы жиыны кезінде Төле би басшылық жасап, оған ұлан ғайыр даланың түкпір түкпірінен Батырларды,би-шешендерді, әкімдерді, әмірлерді, одан әрмен Әбілқайыр, Әбілмәмбет, Сәмеке, Күшік, Жолбарыс хандарды, сұлтандарды, Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би бастаған әр рудың билерін, даңқы шыққан қолбасшыларды жинады. Ол тіпті, Ордабасыға, араздығы ұзаққа кеткен шенділердің басын қосып, Жоңғарларға қарсы бүкілхалықтық тойтарыс беру мәселесін түбінен талқылады...  Төле би, өзі Саясаттың жілігін шағатын, аузы дуалы кісі болатын. Ол, Ордабасыдағы жиын соңында, екі биден сөз алып, Қазақ жауынгерлерін өткір тілімен рухтандырды.  Міне, Көптен күткен соғыс та кеп жетті!. Бұл соғысқа Әбілқайыр қолбасшысы ретінде,қазақ жасағын бастап барды. Соғыс кезінде Қазақ жауынгерлері жауға қарсы біріккен майдан құрып, бірге қимылдады, өзара ұрыс қимылдарын үлестіріп, Жан жақтан шабуыл жасады. Алдымен Қазақ жасағы Ордабасы маңайын,кейіннен Қазақстанның Оңтүстік Жетісуынан, Шығыс Алтай бөлігіне дейінгі жерлерін кері қайтарып, Жоңғарларды төмпештеп қуып шықты!. Толығырақ Видеода...