Барилга, байгууламжид зохиогчийн хяналт хийж байгаа талаар

Барилгын Конструктор Инженерүүдийн Клубийн 2025 оны 3 дугаар сарын 29-ны өдрийн уулзалтад Барилга, байгууламжид зохиогчийн хяналт хийж байгаа талаар илтгэлийг толилууллаа.

Энэхүү илтгэлийн зорилго нь барилга угсралтын ажлын явцад зохиогчийн хяналт хийхэд хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй барилгын норм ба дүрмийн одоогийн байдлыг судлах, үнэлэх, дүгнэлт өгөх, сайжруулах санал дэвшүүлэх. Мөн гадаад орны туршлагыг өөрийн орны туршлагатай харьцуулж, үнэлэлт өгөхөд оршино. Судлагдсан байдал: 1974-ээс 1988 он хүртэл: Барилга архитектурын комиссын 1974 оны 40 дүгээр тогтоолоор батлагдсан “Барилгад зохиогчийн хяналт хийх тухай” баримт бичгээр захиалагч, зураг төсөл, барилга угсралтын байгууллагуудын хоорондох харилцаа зохицуулагддаг байжээ. 1988-аас 1999 он хүртэл: Захиалагч, зураг төсөл зохиогч, барилга угсралтын байгууллагуудын дунд зохиогчийн хяналтын дүрмийн хэмжээнд шийдэх боломжгүй асуудлууд үүсдэг болж улмаар дээд байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлдэг явдлыг таслан зогсоох зорилгоор урд мөрдөгдөж байсан норм дүрмийг шинэчилсэн байна. Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Барилга Хорооны 1988 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдрийн “Барилгад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм батлах тухай” 105 дугаар тогтоолоор “Барилгад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” /БНбД.I.06.05-88/-г баталсан байна. 1999-ээс 2015 он хүртэл: Барилгын тухай хууль 1998 оны 8 дугаар сарын 7-ны өдөр батлагдсан, коммунист дэглэмтэй улсаас иргэний ардчилсан нийгэмтэй улс болсон эрх зүйн харилцаанд зохицохгүй байх зэрэг шалтгаанаар урьд мөрдөгдөж байсан норм дүрмийг шинэчлэх шаардлага үүссэн байна. Ингээд Дэд бүтцийн хөгжлийн сайдын 1999 оны 7 дугаар сарын 21-ний өдрийн “Барилгын норм ба дүрэм батлах тухай” 196 дугаар тушаалаар “Барилгын ажлын явцад зохиогчийн хяналт хийх дүрэм” /БНбД 11-04-99/-г баталсан байна. 2015-аас 2016 он хүртэл: Барилгын тухай хууль 2008 оны 2 дугаар сарын 5-ны өдөр шинэчлэгдсэнтэй холбоотойгоор урьд мөрдөгдөж байсан норм дүрмийг шинэчлэх шаардлага үүсжээ. Улмаар Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2015 оны 10 дугаар сарын 1-ний өдрийн “Барилгын норм ба дүрэм шинэчлэн батлах тушаалын хавсралтад нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай” 185 дугаар тушаалаар “Барилгын ажлын явцад зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” /БНбД 11-04-15/ нь батлагдсан байна. Барилгын тухай хууль 2016 онд шинэчлэгдэх хүртэл хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байв. 2016 оноос өнөөг хүртэл: Одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” /БНбД 11-04-16/ нь Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2016 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм батлах тухай” 178 дугаар тушаалаар батлагдсан байна. Барилгын тухай хууль 2016 оны 2 дугаар сарын 5-ны өдөр шинэчлэгдсэнтэй холбоотойгоор өмнө нь хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан барилгын норм ба дүрмийг шинэчилсэн аж. Зөвлөх зэрэг горилох сэдэв хамгаалалтын ажлын хүрээнд барилгын ажил зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавихтай холбогдуулан гарсан эрх зүйн зохицуулалтын баримт бичгүүдийг судлав. Ингэхдээ Архивын Ерөнхий Газрын харьяа Үндэсний Төв Архивын сан хөмрөг, Эрх зүйн мэдээллийн нэгдсэн сан legalinfo.mn цахим хуудас зэргээс холбогдох баримт бичгүүдийг уншиж судлав. Мөн Монгол Улсын Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар, Монгол банк зэрэг байгууллагуудаас холбогдох тодруулгыг авав. Дутагдал 1: Хөдөө орон нутагт баригдаж буй хариуцлагын зэрэглэлийн ангилал өндөр боловч төсөвт өртөг харьцангуй бага барилга, байгууламжуудын хувьд нэг талаас тээврийн зардал, байрлах байрны зардал зэрэг нь зохиогчийн хяналтын зардлыг нэмэгдүүлж, нөгөө талаас харьцангуй бага төсөвт өртөгтэй байдаг тул зохиогчийн хяналтын зардалд төсөвлөгдсөн санхүүжилт нь хүрэлцдэггүй байх хүндрэлүүд үүсдэг тул зохиогчийн хяналтыг гүйцэтгэх хэлбэр нь ихэнхдээ “барилгын ажлын үе шат бүрд хяналт тавих” болж хувирч байна. Улмаар тухайн барилга, байгууламжийн онцлог гэдгийг дараах байдлаар илүү нарийвчилж, барилга, байгууламжийн төвөгшлийн ангилал; барилга, байгууламжийн хариуцлагын зэрэглэлийн ангилал; төсөвт өртгийн хэмжээ зэргээс хамааруулан зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэрийг тодорхой заадаг болох шаардлага үүссэн. Шийдэл: Барилга, байгууламжийн төвөгшлийн ангилал (1); барилга, байгууламжийн хариуцлагын зэрэглэлийн ангилал (2); төсөвт өртгийн хэмжээ (3) зэргээс хамааруулан зохиогчийн хяналт гүйцэтгэх хэлбэрийг тодорхой заадаг болох ёстой. Тайлбар: Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2021 оны 9 дүгээр сарын 28-ны өдрийн “Журам шинэчлэн батлах тухай” 211 дүгээр тушаалаар батлагдсан "Барилга, байгууламжийн төвөгшлийн ангилалд хамаарах зориулалт, хүчин чадлыг тогтоох журам"-ын нэгдүгээр хавсралт “Барилга байгууламжийн төвөгшлийн ангилалд хамаарах барилга байгууламжийн зориулалт, хүчин чадал” болон “Барилгын ажилд зураг төсөл зохиогчийн хяналт тавих дүрэм” БНбД 11-04-16-н 3.2 заалт зэрэгт үндэслэн тогтоосон.